Din, Çevre ve Teknoloji
4.2. Teknoloji ve Ahlak
Ünite 4 - Konu 2
Bu Konuda Neler Öğreneceğiz?
Teknoloji kavramının tanımını ve kapsamını.
Teknolojinin insan hayatına getirdiği kolaylıkları ve olumsuz etkilerini.
Teknoloji geliştirilirken ve kullanılırken ahlaki ilkelerin önemini.
Mahremiyetin (gizlilik) teknoloji ahlakındaki yerini.
Kur'an ve Sünnet'in teknoloji kullanımına dair getirdiği ahlaki ölçüleri.
Sorumlu bir teknoloji kullanıcısı olmanın gereklerini.
Anahtar Kavramlar
Teknoloji: İnsanın maddi çevresini kontrol etmek ve değiştirmek amacıyla geliştirdiği araç, gereç ve bunlara ilişkin bilgilerin bütünü. "Uygulayım bilimi".
Ahlak: Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları.
Mahremiyet: Gizlilik, başkalarından saklanan özel alan. Kişilerin özel hayatının, bilgilerinin ve verilerinin gizliliği.
Kişisel Veri: Bir kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak tanımlayan her türlü bilgi (kimlik, etnik köken, siyasi düşünce vb.).
Siber Zorbalık: Dijital teknolojiler kullanılarak gerçekleştirilen, kişileri rahatsız eden veya korkutan taciz edici davranışlar.
Teknolojinin İki Yüzü
Teknoloji, insanın hayatını kolaylaştıran güçlü bir araçtır. İletişim, ulaşım, sağlık ve bilgiye erişim gibi birçok alanda bize büyük faydalar sağlar. Ancak, doğru ve ahlaklı kullanılmadığında bağımlılık, veri güvenliği ihlali, sosyal izolasyon ve hatta çevre kirliliği gibi ciddi olumsuzluklara yol açabilir.
Faydaları ve Zararları
Faydaları ✅
İletişimi hızlandırır, bilgiye ulaşımı kolaylaştırır, iş verimliliğini artırır, sağlık hizmetlerini geliştirir, ulaşımı kolaylaştırır.
Zararları ❌
Bağımlılık, veri güvenliği ihlali, işsizlik, sosyal izolasyon, siber zorbalık, çevre kirliliği, mahremiyetin ihlali.
Ahlak: Teknolojinin Vicdanı
Teknolojinin olumsuz etkilerini en aza indirmek için ahlaki ilkeler vazgeçilmezdir. Hem teknolojiyi geliştirenlerin (mühendisler, yazılımcılar) hem de onu kullananların (bizlerin) uyması gereken ahlaki sorumluluklar vardır. Ahlak, teknolojinin insanlığın yararına kullanılmasının güvencesidir.
Temel İlke: Mahremiyet (Gizlilik)
Teknoloji alanındaki en önemli ahlaki kurallardan biri mahremiyettir. Kişilerin kimlik bilgileri, özel hayatı, düşünceleri gibi verileri izinsiz erişimlere karşı korunmalıdır. Kullanıcılar da kendilerine veya başkalarına ait özel bilgileri paylaşmamalı, başkalarının özel alanını araştırmamalıdır.
Kur'an'ın Uyarısı: Mahremiyet
"...Gizlilikleri araştırmayın, birbirinizin gıybetini yapmayın...”
(Hucurat suresi, 12. ayet)
Bu ayet, sadece yüz yüze ilişkilerde değil, aynı zamanda sanal ortamlarda da başkalarının özel hayatını merak edip araştırmanın (tecessüs) yanlış olduğunu belirtir.
Açık ve Gizli Tüm Günahlardan Kaçınmak
“Günahın açığını da gizlisini de bırakın!..”
(En'am suresi, 120. ayet)
Yalan, iftira, hırsızlık gibi ahlaka aykırı davranışlar gerçek hayatta olduğu gibi sosyal medyada ve dijital ortamlarda da günahtır ve yasaklanmıştır.
Peygamberimizin Uyarısı: Mahremiyet
“Zandan sakının. Çünkü zan, yalanın ta kendisidir. Birbirinizin konuştuğuna kulak kabartmayın, birbirinizin özel hâllerini araştırmayın...”
(Buhârî, “Edeb”, 57)
Bu hadis, teknoloji kullanımında başkalarının mahremiyetine saygı göstermenin ve kötü zanda bulunmamanın önemini vurgular.
Teknoloji: Yıkım mı, İnşa mı?
Örnek 1: Yıkım
Atom bombası, II. Dünya Savaşı'nda yüz binlerce masum insanın ölümüne yol açarak teknolojinin yıkıcı gücünü göstermiştir.
Örnek 2: İnşa
5G teknolojisi ve robotik cerrahi ile binlerce kilometre uzaktaki bir hastanın ameliyat edilmesi, teknolojinin hayat kurtarıcı yönünü göstermiştir.
Teknolojiyi ahlaki ilkelere uygun kullanmak, bu iki sonuç arasındaki farkı belirler.
Bu Bilgiler Ne İşimize Yarayacak?
Teknoloji ve ahlak arasındaki ilişkiyi anlamak, bizi daha bilinçli ve sorumlu bir dijital vatandaş yapar. Teknolojiyi kullanırken mahremiyetimize ve başkalarının mahremiyetine dikkat etmemizi sağlar. Siber zorbalık, yalan haber ve nefret söylemi gibi ahlaki sorunlardan uzak durmamıza yardımcı olur. Teknolojiyi insanlığın faydası için kullanmanın ahlaki bir görev olduğunu kavramamızı sağlar.
Etkinlik: Düşünelim
Soru: Sosyal medyada bir arkadaşınızın fotoğrafını ondan izinsiz paylaşmak, teknoloji ahlakının hangi ilkesini ihlal eder? Bu davranış neden yanlıştır?
"Mahremiyet" ilkesini ihlal eder. Çünkü o fotoğraf kişisel bir veridir ve kişinin rızası olmadan yayılması onun özel alanına müdahaledir. Bu durum, kişinin güvenliğini tehlikeye atabilir ve onu rahatsız edebilir.
Konuya Başlarken
Soru: Teknolojinin geliştirilmesinde ve kullanılmasında ahlaki ilkelere uymak gerekir mi? Neden?
Evet, gerekir. Çünkü ahlaki ilkeler olmadan teknoloji, insanlığa fayda yerine zarar getirebilir. Atom bombası gibi yıkıcı silahlar veya kişisel verileri çalan yazılımlar, ahlaki denetim olmadığında teknolojinin ne kadar tehlikeli olabileceğinin örnekleridir.
Etkinlik: Örnek Olay
Soru: Atom bombası ve uzaktan cerrahi operasyon örnekleri, teknolojinin kullanımında hangi unsurun en etkili olduğunu göstermektedir?
Bu örnekler, teknolojinin kullanımında en etkili unsurun "insanın niyeti ve ahlakı" olduğunu göstermektedir. Aynı bilimsel birikim, hem yok etmek hem de yaşatmak için kullanılabilir. Belirleyici olan, onu kullanan insanın ahlaki tercihidir.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
1. Teknolojinin sadece olumlu etkileri vardır, hiçbir olumsuz yanı bulunmaz.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
2. Mahremiyet, hem teknolojiyi geliştirenlerin hem de kullanıcıların dikkat etmesi gereken bir ahlaki kuraldır.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
3. Kur'an-ı Kerim'in "gıybet etmeyin" emri sadece yüz yüze konuşmalar için geçerlidir.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
4. İnsan, dijital ortamlarda yaptığı davranışlardan da ahlaken sorumludur.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
5. Siber zorbalık, teknoloji ahlakına aykırı bir davranıştır.
Değerlendirme: Doğru - Yanlış
6. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, insanların özel bilgilerini serbestçe paylaşmasını teşvik eder.
Değerlendirme: Boşluk Doldurma
1. İnsanın maddi çevresini kontrol etmek amacıyla geliştirdiği araç ve bilgilere __________ denir.
Teknoloji
Değerlendirme: Boşluk Doldurma
2. Teknoloji ahlakının en temel ilkelerinden biri kişilerin özel yaşamının gizliliği anlamına gelen __________'tir.
Mahremiyet
Değerlendirme: Boşluk Doldurma
3. Hucurat suresinde, "......... araştırmayın, birbirinizin gıybetini yapmayın." buyrularak özel hayatın gizliliği emredilir.
Gizlilikleri
Değerlendirme: Boşluk Doldurma
4. Teknolojiyi insanlığa faydalı ve güvenli bir şekilde geliştirmek, öncelikle __________ sorumluluğudur.
Üreticilerin/Geliştirenlerin
Değerlendirme: Test 1
Aşağıdakilerden hangisi teknolojinin yanlış kullanımından kaynaklanan olumsuz bir durum değildir?
Değerlendirme: Test 2
Hz. Peygamber’in "Zandan sakının... Birbirinizin özel hâllerini araştırmayın..." sözü, günümüz teknoloji ahlakında en çok hangi ilkenin önemini vurgular?
Değerlendirme: Test 3
"Günahın açığını da gizlisini de bırakın!" (En'am, 120) ayeti, teknoloji kullanıcılarına hangi temel mesajı verir?
Değerlendirme: Test 4
Aşağıdakilerden hangisi ahlaki ilkelere uyan bir teknoloji kullanıcısının davranışı olamaz?
💻
Konu Tamamlandı!
Bu bölümde teknolojinin hayatımızdaki yerini ve onu kullanırken uymamız gereken ahlaki ilkeleri, özellikle de mahremiyetin önemini öğrendik.
Görüşlerinizi yoruma yazabilir misiniz?