12. Sınıf 1. Ünite: İslam ve Bilim - Dijital Ders Defterim

1.1. Din-Bilim İlişkisi

İslam'a göre din ve bilim, aynı hakikatin farklı dillerle ifadesidir. Her ikisi de Allah'ın varlığını ve kudretini anlamaya hizmet eden iki kanat gibidir. Din, vahiy yoluyla insana "niçin?" sorusunun cevabını verirken; bilim, akıl ve deney yoluyla "nasıl?" sorusunun cevabını arar.

İslam Dininin Bilime Bakışı

• Teşvik Eder: Kur'an'ın ilk emri "Oku!"dur. Kur'an, insanları sürekli düşünmeye, aklını kullanmaya ve evreni araştırmaya teşvik eder.
• Çatışmaz, Bütünleşir: Allah evreni bir düzen (sünnetullah) içinde yaratmıştır. Bilim, bu düzeni keşfetmeye çalışır. Dolayısıyla evreni incelemek, Allah'ın sanatını ve kudretini anlamaktır.
• İbadet Sayar: İslam'da ilim öğrenmek ve öğretmek, en faziletli ibadetlerden sayılmıştır.

Hadis-i Şerif: "İlim öğrenmek, kadın ve erkek her Müslüman'a farzdır."

1.2. & 1.3. İslam Medeniyetinde Bilim ve Eğitim Kurumları

İslam'ın bilime verdiği önem, tarih boyunca büyük bir bilim ve eğitim medeniyetinin doğmasını sağlamıştır. Bu medeniyet, kendinden önceki birikimi devralmış, geliştirmiş ve kendinden sonraki Batı medeniyetine rehberlik etmiştir.

Öne Çıkan Eğitim Kurumları

Kurum	Açıklaması ve İşlevi
Suffe	Hz. Peygamber döneminde, Mescid-i Nebi'nin bitişiğinde kurulan İslam'ın ilk eğitim kurumudur.
Cami ve Mescitler	İbadetin yanı sıra, medreseler yaygınlaşana kadar temel eğitim ve ilim halkalarının yapıldığı merkezlerdi.
Medreseler	İslam dünyasının üniversiteleridir. Nizamiye Medreseleri en meşhurlarıdır. Dini ve pozitif bilimler bir arada okutulurdu.
Beytü'l-Hikme	Abbasiler döneminde Bağdat'ta kurulan, büyük bir kütüphane ve tercüme merkezi olarak faaliyet gösteren bilimler akademisidir.
Rasathaneler	Astronomi gözlemlerinin yapıldığı, bugünkü gözlemevleridir. Meraga ve Semerkant Rasathaneleri ünlüdür.
Şifahaneler (Bimaristan)	Dönemin hastaneleridir. Hem tedavi hem de tıp eğitimi verilirdi. Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi en güzel örneklerindendir.

Soru: Beytü'l-Hikme'nin İslam bilim tarihindeki önemi nedir?

Cevap: Beytü'l-Hikme, Antik Yunan, Hint ve Fars medeniyetlerine ait önemli bilimsel ve felsefi eserlerin sistematik olarak Arapçaya çevrildiği bir merkezdi. Bu sayede hem eski bilgi birikimi korunmuş hem de Müslüman alimlerin bu bilgileri geliştirerek yeni buluşlar yapmasına zemin hazırlamıştır. Batı'nın Rönesans'ına ilham veren bilgi birikiminin temelini atmıştır.

1.4. Müslüman Bilim İnsanlarının Çalışmaları

İslam medeniyeti, birçok farklı alanda insanlığın gelişimine öncülük eden yüzlerce bilim insanı yetiştirmiştir.

Farklı Alanlarda Öncü İsimler ve Katkıları

• Matematik: **Hârizmî**, "cebir" biliminin kurucusudur ve "0" (sıfır) rakamını ilk kez kullananlardandır. Algoritma kelimesi onun isminden gelir.
• Tıp: **İbn-i Sina** (Avicenna), "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) adlı eseriyle yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Tıbbın babası sayılır. **er-Râzî**, çiçek ve kızamık hastalıkları arasındaki farkı ilk kez ortaya koymuştur.
• Astronomi: **El-Bîrûnî**, Dünya'nın döndüğünü ve yer çekimini Newton'dan yüzyıllar önce dile getirmiştir. **Uluğ Bey**, Semerkant'ta kurduğu rasathanede çok hassas astronomik ölçümler yapmıştır.
• Fizik (Optik): **İbnü'l-Heysem**, ışığın gözden çıkmadığını, nesnelerden yansıyarak göze geldiğini ispatlamış ve modern optik biliminin temelini atmıştır.
• Kimya: **Câbir bin Hayyân**, modern kimyanın kurucusu kabul edilir. Hassas terazi, imbik gibi aletleri geliştirmiş ve birçok kimyasal maddeyi (sülfürik asit, nitrik asit vb.) keşfetmiştir.
• Sosyoloji ve Tarih: **İbn Haldun**, "Mukaddime" adlı eseriyle tarih ve sosyoloji biliminin kurucusu kabul edilir.
• Coğrafya: **Pîrî Reis**, günümüzdekine çok yakın doğrulukta çizdiği dünya haritasıyla ünlüdür.

1.5. Kur'an'dan Mesajlar: Fâtır Suresi 27-28

Fâtır suresindeki bu ayetler, din ile bilim arasındaki uyumun en güzel örneklerinden birini sunar. Evrendeki çeşitliliğe dikkat çekerek gerçek bilginin insanı Allah'a nasıl yaklaştırdığını anlatır.

Ayetlerin Temel Mesajları

اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّٰهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَاَخْرَجْنَا بِه۪ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا اَلْوَانُهَا...

Ayet 27: "Görmüyor musun ki Allah gökten su indirdi. Biz onunla türlü türlü ürünler çıkardık. Dağlardan da beyaz, kırmızı (birbirinden farklı) çeşitli renklerde yollar (katmanlar) var, simsiyah taşlar da var."

Ayet 28: "İnsanlardan, (yeryüzünde) hareket eden (diğer) canlılardan ve hayvanlardan yine böyle çeşitli renklerde olanlar vardır. **Allah'a karşı ancak; kulları içinden âlim olanlar derin saygı duyarlar.** Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır."

Soru: Fâtır suresinin 28. ayetindeki "...kulları içinden âlim olanlar derin saygı duyarlar." ifadesi ne anlama gelmektedir?

Cevap: Bu ifade, gerçek bilginin (ilmin) insanı Allah'a daha çok yaklaştırdığını anlatır. Bir botanikçi bitkilerdeki, bir jeolog dağlardaki, bir biyolog canlılardaki muhteşem sistemi ve çeşitliliği incelediğinde, bu düzenin ardındaki Yüce Kudreti daha iyi anlar. Bu anlayış, kişide kuru bir bilgiden öte, Allah'a karşı bir hayranlık, saygı ve "haşyet" (derin saygıya dayalı korku) duygusu uyandırır. Dolayısıyla İslam'a göre gerçek âlim, bilgisini Allah'ı tanımak için kullanan ve bu yolla O'na olan saygısı artan kişidir.

Hazırlayan: Abdurrahman Seyhan

www.sorularladers.net