Temel Dini Bilgiler - Ünite 2
İslam ve Ekonomik Hayat
Bu Ünitede Neler Öğreneceğiz?
- 1. İslam Ekonomisinin Ahlaki Temelleri
- 2. Helal Kazancın Önemi
- 3. İnfak Kültürü
- 4. Karzıhasen (Güzel Borç)
- 5. Kul Hakkı
- 6. İşçi ve İşveren Hakkı
- 7. İslam'ın Mülkiyet Anlayışı
- 8. Ekonomik Hayatı Olumsuz Etkileyen Uygulamalar
Konu 1
İslam Ekonomisinin Ahlaki Temelleri
Ekonomi ve İktisat
Ekonomi, insanların yaşamak için yaptıkları üretim, tüketim ve çalışma faaliyetlerinin bütünüdür. İslam'da ekonomiyle eş anlamlı kullanılan iktisat ise, "her türlü harcamada israf ve cimrilik gibi aşırılıklardan uzak durma, tutumlu olma" anlamına gelir.
Temel İlke: Hak, Adalet ve Rıza
İslam ekonomisinde ticari faaliyetlerin hak, adalet ve eşitlik ilkelerine uygun olması gerekir. Haksız kazanç yolları yasaklanmıştır.
"Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka...”
(Nisâ suresi, 4/29)
Dünya ve Ahiret Dengesi
Müslüman, ekonomik faaliyetlerinde Allah'ın onu her an gördüğü bilinciyle hareket eder. Hem dünyanın meşru nimetlerinden faydalanır hem de ahiretini düşünerek helal kazanç, doğruluk, kardeşlik ve adalet gibi değerleri gözetir.
Ahlaki İlke: Kanaatkârlık
Kanaatkârlık; insanın elindekilerle yetinip başkasının malında gözü olmamasıdır. Bu, gönül tokluğudur.
Peygamberimiz buyuruyor: "Zenginlik, mal çokluğu değildir; asıl zenginlik, gönül tokluğudur."
(Buhârî, "Rikak", 15)
Ahlaki İlke: Cömertlik ve İsar
Cömertlik, sahip olunan imkânları karşılık beklemeden paylaşmaktır. İsar ise, cömertliğin en üst seviyesi olup, kişinin kendisi ihtiyaç içindeyken bile başkasını düşünerek fedakârlık yapmasıdır.
Ahlaki İlke: Tasarruf
Tasarruf, bir şeyi idareli kullanmak, israftan kaçınmaktır. Kur'an, ideal mümini tarif ederken, harcamalarında ne israf ne de cimrilik yapıp ikisi arasında orta bir yol tuttuğunu belirtir (Furkan, 25/67).
Konu 2
Helal Kazancın Önemi
Helal ve Haram Nedir?
Helal: Dinen yasaklanmayan, yapılması serbest olan işler ve bu yollardan elde edilen kazançtır.
Haram: Yapılması kesin olarak yasaklanan işler ve meşru olmayan yollardan elde edilen kazançtır.
Emeğin Değeri
İslam, rızkı çalışarak kazanmaya büyük önem verir. Tembellik ve dilencilik hoş görülmez. Çalışarak kazanmak, bir ibadet olarak görülmüştür.
Peygamberimiz buyuruyor: "Hiç kimse elinin emeğinden daha hayırlı bir yiyecek asla yememiştir."
(Buhârî, "Büyu'", 15)
İbadet ve Ticaret Dengesi
Meşru yollardan kazanç elde etmek ibadettir. Ancak bu, Müslümanın asıl kulluk görevlerini ihmal etmesine neden olmamalıdır. Kur'an, gerçek müminleri "Onlar ne ticaret ne de alışverişin kendilerini Allah'ı anmaktan... alıkoyamadığı insanlardır." (Nur, 24/37) diye över.
Konu 3
İnfak Kültürü
İnfak Nedir?
İnfak, kişinin kendi malından Allah rızası için harcaması, ihtiyacı olanlara vermesidir. Farz olan zekâtı ve diğer tüm gönüllü yardımları (sadaka vb.) kapsayan geniş bir kavramdır.
İnfakın Mükâfatı
Kur'an-ı Kerim, Allah yolunda infak edenlerin durumunu, "yedi başak bitiren ve her başakta yüz tane bulunan bir tohum"a benzetir ve Allah'ın dilediğine kat kat vereceğini müjdeler (Bakara, 2/261).
Kalıcı İyilik: Sadaka-i Cariye
Müslümanlar, öldükten sonra da sevabı devam eden eserler bırakmaya teşvik edilmiştir. Okul, çeşme, hastane, ağaç dikmek gibi kalıcı ve faydalı işler (sadaka-i cariye) infak kültürünün en güzel örnekleridir.
Konu 4
Karzıhasen (Güzel Borç)
Karzıhasen Nedir?
Karzıhasen, sözlükte "güzel borç" demektir. İhtiyacı olan birine, hiçbir menfaat ve karşılık beklemeden, sadece Allah rızası için borç vermektir.
Allah'a Verilmiş Borç
Kur'an-ı Kerim, bu davranışı o kadar över ki, muhtaca verilen borcu Allah'a verilmiş bir borç olarak nitelendirir ve karşılığını kat kat fazlasıyla vereceğini müjdeler (Bakara, 2/245).
Tarihimizden Bir Gelenek: Zimem Defteri
Osmanlı'da zenginler, Ramazan'da bakkallara giderek veresiye defterinden rastgele sayfaları satın alıp borçları kapatırlardı. Ne borçlu kimin ödediğini, ne de ödeyen kime yardım ettiğini bilirdi. Bu, karzıhasen ahlakının en güzel örneklerindendir.
Konu 5
Kul Hakkı
Kul Hakkı Nedir?
Kul hakkı, insanın diğer insanlar, canlılar ve hatta çevre üzerindeki haklarını ifade eder. Kişinin, başkalarının hakkını ihlal etmesi, İslam'da en büyük günahlardan biridir.
Kul Hakkının Kapsamı
Ölçü ve tartıda hile, gıybet, iftira, rüşvet, yetim malı yeme gibi davranışlar maddi; trafikte kurallara uymamak, çevreyi kirletmek gibi davranışlar da manevi kul hakkı ihlalleridir.
Ahiretteki Hesap
Peygamberimiz, ahirette kul hakkı olan kişinin sevaplarının alınarak hak sahibine verileceğini, sevabı kalmazsa hak sahibinin günahlarının o kişiye yükleneceğini bildirmiştir. Bu nedenle dünyadayken helalleşmek esastır.
Konu 6
İşçi ve İşveren Hakkı
Karşılıklı Sorumluluklar
İşçi ve işveren ilişkisi, kul hakkının en sık görüldüğü alanlardandır. Bu ilişki hak, adalet, dürüstlük ve kardeşlik hukuku üzerine kurulmalıdır.
İşverenin Sorumlulukları
- İşçinin ücretini zamanında ve tam olarak ödemek.
- Ona insanca muamele etmek.
- İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almak.
İşçinin Sorumlulukları
- İşini en güzel ve dürüst şekilde yapmak.
- Kendisine emanet edilen iş yeri malını ve malzemeyi korumak.
- İşyeri kurallarına ve güvenlik tedbirlerine uymak.
Peygamberimizin Öğüdü
"Çalışana ücretini, teri kurumadan verin."
(İbn Mâce, "Ruhûn", 4)
Bu hadis, işçinin emeğinin hakkının ne kadar değerli olduğunu ve geciktirilmeden ödenmesi gerektiğini vurgular.
Konu 7
İslam’ın Mülkiyet Anlayışı
Mülkiyet Hakkı
Mülkiyet, bir mala sahip olma ve onu kullanabilme hakkıdır. İslam'da özel mülkiyet, meşru yollarla (çalışma, miras, ticaret, bağış) edinilmesi şartıyla temel bir insan hakkıdır.
Mülkün Asıl Sahibi
İslam'a göre mülkün asıl sahibi Allah'tır. İnsanın mülkiyeti geçici bir emanettir. Bu yüzden insan, mülkünü Allah'ın rızasına uygun şekilde kullanmalı ve zekât, infak gibi sosyal sorumluluklarını yerine getirmelidir.
Mülkiyetin Sınırları
Mülkiyet hakkı sınırsız değildir. Kişinin mülkünü kullanması, başkalarının haklarını ihlal edemez veya topluma zarar veremez. İsraf etmek, haksız kazanç yollarına başvurmak yasaktır.
Mülkiyet Bir İmtihandır
Kur'an-ı Kerim, Allah'ın insanları mallarıyla, canlarıyla, ürünleriyle imtihan edeceğini bildirir (Bakara, 2/155). Mülk, bir imtihan vesilesidir ve insan bu imtihanda bencil ve cimri olmamalıdır.
Konu 8
Ekonomik Hayatı Olumsuz Etkileyen Uygulamalar
8.1. Faiz (Riba)
Faiz (Riba), borç verilen parayı veya malı belli bir süre sonunda fazlasıyla geri almaktır. Emek ve risk olmadan sermayeden kazanç elde etmektir. İslam'da kesin olarak haram kılınmıştır çünkü gelir dağılımında adaletsizliğe, sömürüye ve toplumsal fakirleşmeye yol açar.
8.2. Rüşvet
Rüşvet, bir görevin yerine getirilmesi karşılığında sağlanan haksız menfaattir. Adaleti, liyakati ve güveni yok eder. Peygamberimiz, "Allah'ın laneti, rüşvet verenin ve rüşvet alanın üzerinedir." buyurarak bu suçu işleyenleri lanetlemiştir.
8.3. Hileli Satışlar
Müşteriyi aldatmaya yönelik her türlü davranış hileli satıştır. Malın kusurunu gizlemek, yalan yeminle malı övmek, ölçü ve tartıda hile yapmak bunlara örnektir. Bu tür davranışlar, ticari hayattaki güveni yok eder ve bereketi kaldırır.
8.4. Yapay Olarak Fiyatlarla Oynamak
Piyasadaki mal fiyatlarını yapay olarak yükseltmek veya düşürmek suretiyle haksız kazanç sağlamaktır. Bu, hem üreticinin hem de tüketicinin zarar görmesine neden olur. Peygamberimiz, fiyatları artırmak için piyasaya müdahale edenleri şiddetle uyarmıştır.
8.5. Karaborsacılık (İhtikâr)
Karaborsacılık (İhtikâr), temel ihtiyaç maddelerini piyasada darlık yaratmak amacıyla stoklayıp fiyatlar yükseldiğinde satmaktır. Toplumun zor durumundan faydalanarak haksız kazanç elde etmektir ve İslam'da yasaklanmıştır.
Konu Değerlendirmesi
Aşağıdakilerden hangisi ekonomik hayatı olumsuz etkileyen uygulamalardan biri değildir?
🎉
Ünite Tamamlandı!
Bu ünitede İslam'ın ekonomik hayata dair getirdiği ahlaki ilkeleri, helal kazancın, infakın, kul hakkına riayetin önemini ve ekonomik hayatı bozan haksız uygulamaları öğrendik.
Görüşlerinizi yoruma yazabilir misiniz?